Các biện pháp tu từ là nội dung quan trọng trong chương trình ngữ văn. Nó cũng thường xuyên có mặt trong các bài tập đọc hiểu, xác định những biện pháp tu từ và phân tích tác phẩm văn học… Đó là lý do phần kiến thức này được lồng ghép trong nhiều chương trình học. Nội dung liên quan BPTT trải dài từ chương trình ngữ văn 6 – 12. Để học sinh có kiến thức tổng quan, dễ nhớ và biết cách sử dụng 12 BPTT thông dụng nhất, hãy cùng Kiến Thức Tổng Hợp tìm hiểu cụ thể qua bài tổng quan sau!
I. Các biện pháp tu từ thường gặp trong văn học
Trong chương trình ngữ văn, học sinh được làm quen rất nhiều BPTT. Trong đó, các biện pháp tu từ thường gặp nhất trong các nội dung luyện từ cũng như phân tích tác phẩm văn học, bao gồm:
- So sánh
-
Nhân hóa
Bạn đang đọc : # 12 Biện Pháp Tu Từ Thường Gặp Trong Ngữ Văn Thi trung học phổ thông
- Ẩn dụ
- Hoán dụ
- Đảo ngữ
- Liệt kê
- Điệp ngữ
- Nói giảm, nói tránh
- Nói quá
- Chơi chữ
- Câu hỏi tu từ
- Dấu chấm lửng
Trong đó, từ 1 – 10 là biện pháp tu từ từ vựng, ngoài ra còn nghệ thuật tu từ kiểu câu (11) và tu từ dấu câu (12).
Sau đây là phần phân tích chi tiết các nghệ thuật tu từ, với hệ thống khái niệm chuẩn sách giáo khoa, kèm ví dụ cụ thể:
1. Biện pháp tu từ so sánh
– Khái niệm: “So sánh là biện pháp tu từ được sử dụng nhằm đối chiếu các sự vật, sự việc này với các sự vật, sự việc khác giống nhau trong một điểm nào đó.”
– Mục đích : Sử dụng giải pháp tu từ so sánh để làm tăng tính gợi hình, quyến rũ khi diễn đạt .
– Phân loại :
- Phân loại theo mức độ: So sánh ngang bằng và so sánh không ngang bằng ( hơn, thua, kém, … )
Ví dụ :
– “ Người là cha , làbác ,làanh / Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ ” – thơ Tố Hữu ( so sánh ngang bằng )
– “ Con đi trăm núi ngàn khe /Chưa bằngmuôn nỗi tái tê lòng bầm ” – thơ Tố Hữu ( so sánh không ngang bằng )
-
Phân loại theo đối tượng: So sánh cùng loại, so sánh khác loại, so sánh cái cụ thể với cái trừu tượng.
Ví dụ :
–Mặt trờiđỏ nhưhòn than lửa( so sánh cùng loại )
–Mẹ giànhưchuối chín cây( so sánh khác loại )
–Công chanhưnúi Thái Sơn( so sánh cái đơn cử với cái trừu tượng )
2. Biện pháp tu từ nhân hóa
– Khái niệm: “Nhân hoá là gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật,… bằng những từ ngữ vốn được dùng để gọi hoặc miêu tả con người”.
– Tác dụng : Biểu thị được những tâm lý, tình cảm của con người, khiến sự vật / con vật trở nên thân thiện, có hồn .
– Phân loại :
Dùng từ gọi con người để gọi tên sự vật, sự việc
Ví dụ: Chị ong nâu, ông mặt trời, bác gà trống, nàng gió,…
Dùng từ vốn để chỉ hành động, tính chất của con người để nói về sự vật / con vật
Ví dụ: Những sợi cỏ tựa lưng vào nhau, hớn hở đón nắng, gió thì thầm to nhỏ câu chuyện hôm qua mây hờn dỗi mặt trời nên giờ chẳng thấy tăm hơi.
Trò chuyện với vật như với người
Ví dụ : “ Trâu ơi ta bảo trâu này ” – ( ca dao Nước Ta )
3. Biện pháp tu từ ẩn dụ
– Khái niệm : Ẩn dụ là gọi tên những sự vật, hoặc hiện tượng kỳ lạ này bằng tên sự vật, hiện tượng kỳ lạ khác, mà giữa chúng có nét tương đương với nhau
– Tác dụng : nhằm mục đích tăng sức gợi hình, quyến rũ cho chủ thể được nhắc đến trong câu .
– Phân loại :
Ẩn dụ hình thức – Người nói hoặc người viết cố tình giấu đi một phần ý nghĩa trong câu.
Ví dụ: “Đầu đường lửa lựu lập lòe đơm bông” (Truyện Kiều)
- Lửa lựulà ẩn dụ hình ảnh bông hoacây lựu đỏ như màu lửa
Ẩn dụ cách thức – Người nói thể hiện vấn đề bằng nhiều cách, qua đó diễn đạt được hàm ý nào đó
Ví dụ: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”
- Quảlà ẩn dụ phương pháp chỉ“ thành quả ” lao động
- Kẻ trồng câylà ẩn dụ chỉngười đã tạo ra thành quảđó
Ẩn dụ phẩm chất – thay thế phẩm chất của sự vật hoặc hiện tượng này bằng phẩm chất của sự vật, hiện tượng khác trên cơ sở tương đồng
Ví dụ: “Người cha mái tóc bạc / đốt lửa cho anh nằm”
- Người chalà ẩn dụ để nói về Bác Hồ, bộc lộ ý niệm về sự ân cần của Bác như người thân trong gia đình và bày tỏ lòng kính yêu với Bác như cha mẹ sinh thành .
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác – từ diễn đạt tính chất, đặc điểm của sự vật được cảm nhận bằng giác quan này nhưng được dùng để miêu tả cảm nhận trên giác quan khác
Ví dụ: Giọng nói cô ấy thật ngọt ngào
- Giọng nóiđược nhận ra qua thính giác ( tai ) nhưng lại dùng từ miêu tả cảm nhận của vị giác ( ngọt ngào ) để diễn đạt
4. Biện pháp tu từ hoán dụ
– Khái niệm: Hoán dụ là nghệ thuật tu từ dùng cách gọi tên sự vật, hiện tượng hoặc khái niệm này bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác. Mà giữa hai đối tượng có nét tương cận (có mối liên quan với nhau).
– Tác dụng : tăng sức gợi hình, quyến rũ trong sự diễn đạt .
– Phân loại :
Lấy bộ phận chỉ toàn thể
Ví dụ: “Anh ta nhanh chóng bị hạ gục bởi một tay bắn súng cừ khôi”
- Tay bắn súng : Hoán dụ lấy “ tay ” – bộ phận khung hình để chỉ hàng loạt 1 con người .
Lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng
Ví dụ: “Vì sao Trái Đất nặng ân tình / Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh” – thơ Tố Hữu
- Trái Đấtlà vật tiềm ẩn dùng để chỉ vật bị tiềm ẩn chính làdân tộc bản địa Nước Ta
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi tên sự vật
Ví dụ: Mập mờ áo hồng bên hiên lớp / Bối rối mắt xanh trốn má đào
- Áo hồngvàmá đàođều là tín hiệu của một cô gái
- Mắt xanhlà tín hiệu của một chàng trai trẻ bồn chồn khi đứng trước người mình thích
Lấy cái cụ thể gọi tên cái trừu tượng
Ví dụ: “Một cây làm chẳng nên non / Ba cây chụm lại nên hòn núi cao” – (cao dao Việt Nam)
- Một câyvàBa câylà hoán dụ để chỉsố lượng ítvàsố lượng nhiều
5. Biện pháp tu từ đảo ngữ
– Khái niệm : “ Đảo ngữ là giải pháp tu từ đổi khác trật tự cấu trúc ngữ pháp thường thì của câu văn ” .
– Tác dụng : Dùng để nhấn mạnh vấn đề, gây ấn tượng về nội dung diễn đạt mà tác giả muốn người đọc hướng đến .
– Ví dụ : “ lom khom dưới núi, tiều vài chú / lác đác bên sông, rợ mấy nhà ” – thơ Bà Huyện Thanh Quan
– Giải nghĩa : Câu thông thường “ Dưới núi vài chú tiều lom khom / bên sông lác đác rợ mấy nhà ” .
“ Lom khom ”, “ lác đác ” hòn đảo lên đầu câu để nhấn mạnh vấn đề sự vắng vẻ, heo hút, bộc lộ nỗi đơn độc, hiu quạnh sâu kín trong tâm hồn nghệ sĩ .
6. Biện pháp tu từ liệt kê
Khái niệm : “ Liệt kê là được hiểu là cách sắp xếp, tiếp nối đuôi nhau nhau những từ hoặc cụm từ cùng loại với nhau. Qua đó miêu tả những góc nhìn hoặc tư tưởng, tình cảm được vừa đủ, rõ ràng, thâm thúy hơn đến với người đọc, người nghe ” .
Tác dụng : Diễn tả đơn cử, toàn điện, khá đầy đủ hoặc để nhấn mạnh vấn đề nội dung
Ví dụ : “ cúc, mai, lan, ly, hồng, … mỗi loài một hương, mỗi loài một sắc ”
Giải thích : Liệt kê tên những loài hoa nhằm mục đích nhấn mạnh vấn đề sự phong phú của giống loài. Đồng thời tạo liên tưởng về khu vườn rực rỡ tỏa nắng sắc tố và hương thơm những loài hoa .
||Xem thêm: Cách xác định các loại phương thức biểu đạt trong văn học
7. Các biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh, nói quá
– Khái niệm 1 : “ Nói giảm nói tránh là giải pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, nhằm mục đích tránh gây cảm xúc quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề ; hoặc thô tục, thiếu lịch sự và trang nhã ” .
Ví dụ : “ Bác nằm trong giấc ngủ bình yên / Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền ” – Thơ Viễn Phương
Giải nghĩa : “ nằm trong giấc ngủ bình yên ” là cách nói giảm nói tránh, ví việc qua đời của Bác Hồ chỉ là một giấc ngủ dài .
– Khái niệm 2 : “ Nói quá là phép tu từ dùng cách phóng đại mức độ, quy mô, đặc thù của sự vật, hiện tượng kỳ lạ được miêu tả. Qua đó nhấn mạnh vấn đề, gây ấn tượng, làm tăng sức biểu cảm cho câu ” .
Ví dụ: “Dân công đỏ đuốc từng đoàn / Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay” – Thơ Tố Hữu
Giải nghĩa : “ Bước chân nát đá ” là nghệ thuật và thẩm mỹ cường điệu nhằm mục đích bộc lộ sức mạnh, lòng quyết tâm và ý chí chiến đấu mãnh liệt .
8. Biện pháp tu từ điệp ngữ
– Khái niệm : Điệp ngữ hay lặp từ là BPTT dùng cách nhắc đi nhắc lại nhiều lần một từ / hoặc cụm từ có dụng ý làm tăng cường hiệu suất cao diễn đạt .
– Tác dụng : nhấn mạnh vấn đề, gây ấn tượng, gợi liên tưởng, xúc cảm … và tạo nhịp điệu cho câu / đoạn văn bản .
Ví dụ: “Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín” – Thép Mới (tác phẩm Cây tre Việt Nam”
Điệp từ “ giữ ” nhấn mạnh vấn đề yếu tố hiệu suất cao và phẩm chất cao quý của tre. Qua hình ảnh cây tre, ngợi ca, tự hào về phẩm chất chất dân tộc bản địa địa phương, con người Nước Ta .
9. Biện pháp tu từ chơi chữ
Khái niệm : “ Chơi chữ là tận dụng tỏa nắng rực rỡ về âm, về nghĩa của tiếng Việt để tạo sắc thái dí dỏm, vui nhộn, …. hoặc làm câu văn mê hoặc và mê hoặc .
Ví dụ: “Bà già đi chợ cầu đông / Xem một quẻ bói lấy chồng lợi chăng / Thầy bói gieo quẻ nói rằng: / Lợi thì có lợi nhưng răng không còn” (cao dao dân ca Việt Nam)
Giải thích : “ Lợi ” tiên phong là “ quyền lợi ” / “ lợi ” thứ hai là “ răng lợi ” chỉ bộ phận khung hình .
Các cách chơi chữ thường gặp :
- Dùng lối nói trại âm ( gần âm )
- Dùng từ ngữ đồng âm
- Dùng cách điệp âm
- Dùng lối nói lái
- Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa tương quan, gần nghĩa
10. Các biện pháp tu từ khác
– Sử dụng câu hỏi tu từ:
Khái niệm : Câu hỏi tu từ là dạng câu có cú pháp như một câu hỏi nhưng lại không có mục tiêu nhu yếu vấn đáp, ngược lại để miêu tả hay nhấn mạnh vấn đề ý niệm nào đó .
Tác dụng : Chủ yếu dùng để thể hiện hoặc tăng cường biểu lộ xúc cảm, trạng thái
Ví dụ : Anh có biết giờ đây là mấy giờ rồi không ?
Ý nghĩa : Thể hiện sự “ không hài lòng ” của người nói, ý niệm nhắc nhở chủ thể câu “ anh ” về thời hạn .
– Sử dụng dấu chấm lửng:
Khái niệm : Dấu chấm lửng hay còn gọi là dấu ba chấm, được dùng để bộc lộ rằng người viết chưa diễn đạt hết ý .
Tác dụng : Tạo điểm nhấn hoặc gợi sự và lắng đọng của cảm hứng cao khi diễn đạt
Ví dụ : Người đi xa, xa dần, xa mãi …
Giải thích : Dấu ba chấm biểu lộ nỗi buồn chia cắt, đồng thời gợi nhắc về một chuyến đi xa rất lâu, hoặc có khi không khi nào gặp lại .
||Xem thêm: Phong Cách Ngôn Ngữ Là Gì? 6 Phong Cách Trong Văn Học
II. Mẹo phân biệt các biện pháp tu từ học sinh hay lầm lẫn
Bên cạnh những giải pháp tu từ đã nêu trên, còn rất nhiều cách tu từ khác trong Tiếng Việt. Tuy nhiên, nắm được 12 loại cơ bản này, học viên đã hoàn toàn có thể nắm vững gần như tổng thể kiến thức và kỹ năng từ vựng tu từ trong chương trình học .
Bên cạnh đó, có 1 số ít nghệ thuật và thẩm mỹ tu từ hay gây lẫn lộn cho học viên. Để tránh thực trạng này, Kiến Thức Tổng hợp sẽ đưa cho bạn 1 số ít gợi ý phân biệt dễ hiểu như sau :
1. Phân biệt các biện pháp tu từ Ẩn dụ và Hoán dụ
– Giống nhau :
- Về thực chất, cả hai đều dùng cách gọi hoặc chỉ sự vật, vấn đề này để gọi, chỉ sự vật, vấn đề khác
- Căn cứ vào nguyên tắc có sự liên tưởng, thân mật với nhau
- Đều có sức diễn đạt, biểu cảm cao tới người đọc, người nghe
– Khác nhau :
Đối với nghệ thuật Ẩn dụ, giữa hai đối tượng A và B ít nhất có điểm tương đồng, giống nhau. Cho dù A không có mối liên quan với B nhưng có thể dùng A để gọi B.
Ví dụ : “ Người cha mái tóc bạc ”
“ Cha ” là từ chỉ người trong mái ấm gia đình, có công sinh thành. “ Cha ” không hề có mối tương quan nào đến “ Bác Hồ ”. Nhưng hai đối tượng người dùng có chung đặc thù : Yêu thương, quý trọng, đánh kính, là bậc trưởng bối … nên dùng từ “ cha ” thay cho cách gọi tên “ Bác Hồ ” để biểu lộ sự thân mật như máu thịt, người trong mái ấm gia đình .
Đối với nghệ thuật Hoán dụ, 2 sự vật / sự việc nói đến phải vừa có sự gần gũi, vừa liên quan trực tiếp đến nhau.
Ví dụ : “ Áo trắng đến trường, lòng phơi phới ”
“ Áo trắng ” là phục trang đặc trưng của học viên khi đến trường, dùng để chỉ những bạn trẻ đang ngồi trên ghế nhà trường .
2. Phân biệt ẩn dụ tu từ và ẩn dụ từ vựng
– Ẩn dụ tu từ : có tính lâm thời, tính thành viên, phải đặt trong từng văn cảnh đơn cử để mày mò ý nghĩa. Thường Open nhiều trong những tác phẩm văn học, phải tìm hiểu và khám phá nội dung mới hoàn toàn có thể xác lập, nghiên cứu và phân tích ỹ nghĩa của nghệ thuật và thẩm mỹ AD bên trong .
– Ẩn dụ từ vựng : cách nói quen thuộc, thông dụng, không có hoặc ít có giá trị tu từ
Ví dụ: cổ chai, mũi đất, tay ghế, tay bí, tay bầu,…
Tu từ ẩn dụ Open nhiều trong văn học và khó xác lập, cắt nghĩa hơn, có tính thẩm mỹ và nghệ thuật và nghệ thuật và thẩm mỹ cao. Còn ẩn dụ từ vựng Open trong lời ăn lời nói hàng ngày, đơn thuần, dễ hiểu .
Trên đây là tổng quan kiến thức về các biện pháp tu từ thường gặp. Với đầy đủ khái niệm, phân loại, ví dụ và hướng dẫn phân biệt những biện pháp tu từ học sinh hay lầm lẫn. Hy vọng đây sẽ là tài liệu ôn tập từ vựng thiết thực dành cho các sĩ tử.
Bài viết đối sánh tương quan :
